Άρθρο του Δρ. Αθανάσιου Παντελή στην εφημερίδα Ελευθερία Λάρισας

Γνωρίζουμε ότι η γυναικεία γονιμότητα είναι άμεση συνδεδεμένη και εξαρτώμενη με την ηλικία. Οι γυναίκες ‘’γεννιούνται ‘’ με έναν τεράστιο αριθμό αρχέγονων ωαρίων ( περίπου 5 – 7 εκατομμύρια ). Με την αρχή της περιόδου και τη μετάβαση της γυναίκας στην αναπαραγωγική φάση της ζωής της, υπολογίζεται ότι έχουν απομείνει 400.000 – 500.000 ωάρια. Σε κάθε κύκλο υπολογίζεται πως η γυναίκα ‘’ξοδεύει’’ περί τα 800 – 1000 απ’ αυτά, παρόλο που συνήθως μόνο ένα ωάριο εκ του συνόλου απελευθερώνεται με την ωορρηξία, προκειμένου να συλλάβει. Ο ρυθμός της φυσιολογικής φθοράς των ωαρίων κατά την ενήλικη ζωή μιας γυναίκας, καθορίζει και τη διάρκεια της αναπαραγωγικής της ικανότητας.

Η σύγχρονη κοινωνική τάση που θέλει τις γυναίκες να δίνουν έμφαση και προτεραιότητα στις σπουδές και στην επαγγελματική τους καταξίωση, έχει δημιουργήσει μια γενιά γυναικών που τελικά αποφασίζουν να κάνουν παιδιά σε μεγαλύτερη ηλικία (μετά τα 35 έτη). Παρόλο όμως που οι κοινωνικές συνθήκες έχουν αλλάξει, η φυσιολογία του σώματος της γυναίκας παραμένει σταθερή : μετά τα 35 περίπου έτη, η γονιμότητα της γυναίκας, αρχίζει και εξασθενεί σημαντικά.

Τι είναι η "κατάψυξη" ωαρίων;

Η μέθοδος της ταχείας κρυοσυντήρησης των ωαρίων ( υαλοποίηση – vitrification ) αποτελεί τα τελευταία χρόνια μια από τις πλέον επαναστατικές μεθόδους που εφαρμόζει η σύγχρονη επιστήμη στον τομέα της Βιολογίας. Αποτελεί μια σχετικά απλή τεχνική, που εφαρμόζεται ευρέως πλέον εδώ και αρκετά έτη, βασισμένη στην παρατήρηση ότι τα ωάρια έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε νερό και κατά συνέπεια είναι ανθρώπινα κύτταρα πολύ ευαίσθητα σε διαδικασίες ψύξης. Οι πρώτες τεχνικές κατάψυξης που χρησιμοποιήθηκαν (αργή κατάψυξη-slow freezing) δεν είχαν το επιθυμητό αποτέλεσμα στην κατάψυξη των ωαρίων, κυρίως λόγω του σχηματισμού κρυστάλλων στο εσωτερικό τους που κατέστρεφαν τις κυτταρικές μεμβράνες, προκαλώντας έτσι σε αυτά σοβαρές βλάβες. Η ανάπτυξη όμως της τεχνικής της υαλοποίησης, αυτής της μεθόδου δηλαδή κατά την οποία σήμερα είναι δυνατή η κρυοσυντήρηση των ωαρίων, έδωσε ποσοστά επιβίωσης που αγγίζουν το 85 – 90%.

Πότε είναι η ιδανική περίοδος για να γίνει η συλλογή και κρυοσυντήρηση των ωαρίων;

Είναι επίσης γνωστό ότι όσο νεότερη είναι ηλικιακά η γυναίκα τόσο καλύτερη είναι η ποιότητα των ωαρίων της. Σύμφωνα με τις διεθνείς κατευθυντήριες οδηγίες, ιδανική ηλικία για την συλλογή και την κατάψυξη ωαρίων είναι μεταξύ 25 και 36 ετών. Ο ειδικός ιατρός της αναπαραγωγής, αφού υποβάλει την ενδιαφερόμενη σε κάποιο βασικό εργαστηριακό και απεικονιστικό έλεγχο ( συμπεριλαμβανομένης της υπερηχογραφικής αξιολόγησης των ωοθηκικών αποθεμάτων, αλλά και τον υπολογισμό της άντι – Μυλλερίου ορμόνης – AMH ), αποκτά σαφή εικόνα της βιολογικής ηλικίας των ωοθηκών της. Είναι επίσης γνωστό ότι όσο αυξάνεται η ηλικία της γυναίκας, ειδικότερα μετά τα 35 – 37 έτη, τόσο ελαττώνεται η ποιότητα των ωαρίων της, οπότε και δυσχεραίνει η πιθανότητα επίτευξης αυτόματης σύλληψης. Αυτός είναι και ο λόγος που περιγράφεται διεθνώς ότι η ιδανική περίοδος για να γίνει η συλλογή και η κρυοσυντήρηση των ωαρίων είναι πριν τη συμπλήρωση του 35ο έτους της ηλικίας της γυναίκας (λέγεται ότι μετά από τα 35 έτη απομένει περίπου το 10% - 15% του συνολικού αποθέματος τους). Ένας ακόμη λόγος για τον οποίο είναι φρόνιμο οι γυναίκες να κρυοσυντηρούν το γενετικό τους υλικό νωρίς ( πριν τα 35 έτη ) είναι οι πιθανότητες χρωμοσωμικής ανωμαλίας ( π.χ. συνδρόμου Down ) που σε γυναίκες ηλικίας 35 ετών είναι περίπου 1 : 300, ενώ αντίστοιχα στα 45 έτη είναι περίπου 1 : 35. Εξίσου σημαντικό είναι να κρυοσυντηρηθεί ικανοποιητικός αριθμός ωαρίων. Για το λόγο αυτό, αν στο πρώτο κύκλο διέγερσης δε ληφθούν αρκετά ωάρια, θα πρέπει να συζητηθεί με τον γυναικολόγο ιατρό υποβοηθούμενης αναπαραγωγής το ενδεχόμενο να επαναληφθεί η διαδικασία.

Ποιες είναι οι γυναίκες που ωφελούνται από την κατάψυξη των ωαρίων;

• Γυναίκες με οικογενειακό ιστορικό πρόωρης ωοθηκικής ανεπάρκειας – πρόωρης εμμηνόπαυσης
• Γυναίκες που για κοινωνικοοικονομικούς λόγους αδυνατούν στην παρούσα φάση να δημιουργήσουν οικογένεια
• Γυναίκες που για λόγους σπουδών ή επαγγελματικής καριέρας έχουν μεταθέσει για το απώτερο μέλλον την ανάγκη τους για τεκνοποίηση
• Γυναίκες που για ιατρικούς λόγους ( π.χ. διάγνωση κακοήθειας ) πρόκειται να υποβληθούν είτε σε αφαίρεση των ωοθηκών τους, είτε σε διενέργεια ακτινοθεραπείας – χημειοθεραπείας
• Γυναίκες αλλά και ζευγάρια που για θρησκευτικούς λόγους δεν επιθυμούν για το απώτερο μέλλον να έχουν κρυοσυντηρημένα έμβρυα αλλά προτιμούν να καταψύξουν γαμέτες (ωάρια – σπερματοζωάρια)

Πώς γίνεται η συλλογή των ωαρίων προς κατάψυξη;

Αφού ολοκληρωθεί η εκτίμηση της βιολογικής ηλικίας των ωοθηκών, με την εκκίνηση της εμμήνου ρύσεως, η γυναίκα λαμβάνει μια ήπια ορμονική θεραπεία διέγερσης για 8 έως 12 ημέρες. Κατά τη διάρκεια της φαρμακευτικής διέγερσης η γυναίκα υποβάλλεται σε 2-3 διακολπικά υπερηχογραφήματα και όταν επιτευχθούν κάποια συγκεκριμένα υπερηχογραφικά κριτήρια ακολουθεί η υπερηχογραφικώς καθοδηγούμενη ωοληψία, υπό ήπια φαρμακευτική καταστολή – αναισθησία. Η όλη διαδικασία της συλλογής των ωαρίων, πραγματοποιείται από τον κόλπο της γυναίκας, διαρκεί λίγα λεπτά της ώρας, δεν απαιτεί μεγαλύτερη χειρουργική επέμβαση και τελικά η γυναίκα φεύγει μετά από λίγη ώρα από τη μονάδα υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Την ίδια ημέρα της συλλογής των ωαρίων ακολουθεί από τους εμβρυολόγους η κατάψυξη των ωαρίων με την τεχνική της υαλοποίησης.

Πόσο κοστίζει η συλλογή και η κρυοσυντήρηση των ωαρίων;

Το κόστος για τη διαδικασία της φαρμακευτικής διέγερσης, ωοληψίας και κρυοσυντήρησης των ωαρίων είναι χαμηλότερο από εκείνο ενός κύκλου εξωσωματικής γονιμοποίησης, γιατί δεν περιλαμβάνει τη γονιμοποίηση των ωαρίων και την εμβρυομεταφορά τους. Όμως θα πρέπει να συνυπολογιστεί και το κόστος της φαρμακευτικής διέγερσης των ωοθηκών, τα οποία δυστυχώς δεν καλύπτονται από τον ασφαλιστικό φορέα (ΕΟΠΥΥ) στην περίπτωση των γυναικών που επιλέγουν αναβολή της μητρότητας για κοινωνικούς λόγους. Επίσης για την κρυοσυντήρηση των ωαρίων απαιτείται να καταβάλλεται μια ετήσια συνδρομή χαμηλού κόστους στη μονάδα εξωσωματικής γονιμοποίησης, για όσο χρονικό διάστημα επιθυμεί η γυναίκα να διατηρεί το κρυοσυντηρημένο βιολογικό της υλικό.

Πόσα ωάρια πρέπει να καταψυχθούν προκειμένου να υπάρχουν μεγάλες πιθανότητες κύησης;

Εάν λάβουμε υπόψη μας, ότι τα ωάρια που επιβιώνουν μετά από τη διαδικασία κατάψυξης ανέρχονται γύρω στο 80% περίπου του αρχικού αριθμού, και το ποσοστό επιτυχούς γονιμοποίησης τους, μετά την απόψυξη, περίπου στο 75% - 80%, τότε πρέπει να ξεκινήσουμε με έναν αριθμό περίπου 10 ωαρίων προκειμένου να έχουμε τελικά 3 – 4 καλά έμβρυα για μεταφορά. Αυτός φαίνεται να αποτελεί έναν γενικό κανόνα, για μια γυναίκα έως 35 ετών. Οι περισσότερες γυναίκες κάτω από την ηλικία αυτή μπορούν να παράγουν 10 με 15, καμιά φορά και 20 ωάρια, κατά τη διάρκεια ενός κύκλου διέγερσης. Τα ωάρια αυτά είναι συνήθως καλής ποιότητας και αναμένεται να δώσουν ικανοποιητικά ποσοστά επίτευξης εγκυμοσύνης. Γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας, άνω των 38 ετών, δεν αναμένεται να έχουν αντίστοιχα ικανοποιητικά αποτελέσματα, οπότε τότε ίσως χρειαστούν περισσότεροι κύκλοι διέγερσης για να υπάρξει ικανοποιητικός αριθμός κατεψυγμένων ωαρίων.

Πόσο ασφαλή είναι τα φάρμακα που χορηγούνται για τη διέγερση των ωοθηκών;

Ενώ περισσότερα από 6,5 εκατομμύρια παιδιά έχουν γεννηθεί μέχρι σήμερα παγκοσμίως με τη βοήθεια των τεχνικών της εξωσωματικής γονιμοποίησης, ακόμη και σήμερα πολλοί φοβούνται για την μακροπρόθεσμη επίπτωση των φαρμάκων στην υγεία της γυναίκας. Οι περισσότερες ανησυχίες επικεντρώνονται στο ενδεχόμενο να αυξάνεται μακροπρόθεσμα ο κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου, μιας και τα φάρμακα που διεγείρουν τις ωοθήκες, διεγείρουν παράλληλα και την παραγωγή ορμονών στον οργανισμό. Σήμερα πλέον είναι γνωστό ότι γυναίκες που χρειάστηκε να υποβληθούν μέχρι και 6 φορές στη ζωή τους σε φαρμακευτική διέγερση των ωοθηκών με ενέσιμες γοναδοτροπίνες, διατρέχουν τον ίδιο στατιστικό κίνδυνο να αναπτύξουν κάποια μορφή κακοήθειας στο μέλλον, με εκείνες τις γυναίκες που δεν έλαβαν ποτέ τους αντίστοιχη θεραπεία για διέγερση ωοθηκών. Επίσης έχει αποδειχθεί ότι οι υπογόνιμες γυναίκες, ανεξάρτητα από το αν έχουν λάβει ή όχι θεραπεία, παρουσιάζουν 2 με 3 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου των ωοθηκών σε σχέση με το γενικό πληθυσμό, και ότι η κύηση αυτή καθεαυτή, όπως και αν έχει προκύψει, δρα προστατευτικά για τη γυναίκα όσον αφορά την ανάπτυξη καρκίνου για το μέλλον. Τέλος η ασφάλεια της φαρμακευτικής διέγερσης των ωοθηκών επιβεβαιώνεται και από το γεγονός ότι σε ορμονική διέγερση υποβάλλονται καθημερινά ακόμη και γυναίκες με διάγνωση καρκίνου προκειμένου να διατηρήσουν το γενετικό τους υλικό – ωάρια, πριν υποβληθούν σε ακτινοθεραπεία – χημειοθεραπεία.