Εξωσωματική και HIV

Νέα δεδομένα για την εξωσωματική και τον HIV

Η τεκνοποίηση για άτομα με HIV δεν αποτελεί πια σενάριο επιστημονικής φαντασίας, αλλά κατοχυρωμένο δικαίωμα. Χάρη στις εξελίξεις της ιατρικής, οροθετικοί άνδρες μπορούν να γίνουν πατέρες χωρίς να θέσουν σε κίνδυνο τη σύντροφό τους ή το παιδί.

Κέντρα γονιμότητας σε Αμερική και Ευρώπη εφαρμόζουν εξειδικευμένες μεθόδους, με κυρίαρχη τη μικρογονιμοποίηση (ICSI), η οποία τείνει να αντικαταστήσει τη σπερματέγχυση λόγω υψηλότερης αποτελεσματικότητας. Η διαδικασία περιλαμβάνει τον καθαρισμό του σπέρματος πριν τη γονιμοποίηση, εκμηδενίζοντας το ιϊκό φορτίο. Πάνω από 5.000 τέτοιες διαδικασίες έχουν διεξαχθεί στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη μεταξύ HIV οροασύμβατων ζευγαριών, και είχαν ως αποτέλεσμα τη γέννηση περισσοτέρων από 500 παιδιά χωρίς να υπάρξει καμία μετάδοση του ιού HIV.
Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται στην τήρηση των προδιαγραφών ασφάλειας στη λειτουργία των κέντρων αυτών.

Τεχνικές για ασφαλή αναπαραγωγή

Η Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή (ART) μειώνει σημαντικά τον κίνδυνο μετάδοσης σε ζευγάρια όπου ο ένας σύντροφος είναι οροθετικός (οροδιαφορετικά ζευγάρια).

• Για τους Άνδρες: Η προτιμώμενη μέθοδος είναι τυπικά η Εξωσωματική με Μικρογονιμοποίηση (ICSI). Αυτή η διαδικασία χρησιμοποιεί ειδικά επεξεργασμένο σπέρμα για να διασφαλίσει την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα, αποτρέποντας τη μόλυνση τόσο της μητέρας όσο και του μωρού.
• Για τις Γυναίκες: Η Σπερματέγχυση (IUI) είναι γενικά η πρώτη μέθοδος επιλογής.

Τα δεδομένα από την Ευρώπη και τις ΗΠΑ είναι ενθαρρυντικά, με περισσότερα από 500 παιδιά να έχουν γεννηθεί από οροδιαφορετικά ζευγάρια μέσω αυτών των μεθόδων, χωρίς ούτε μία περίπτωση μετάδοσης του HIV.

Πρότυπα ασφάλειας
Οι κλινικές οφείλουν να τηρούν αυστηρά πρωτόκολλα ασφαλείας για την προστασία των ασθενών και του προσωπικού. Αυτό περιλαμβάνει αυστηρά πρότυπα σε όλα τα στάδια της θεραπείας, συμπεριλαμβανομένης της ωοληψίας, της γονιμοποίησης, της καλλιέργειας εμβρύων και της κρυοσυντήρησης.

Νομικές aπαιτήσεις (Τρέχουσες & Πρόσφατες eνημερώσεις)
Η ελληνική νομοθεσία ρυθμίζει αυστηρά την εξωσωματική γονιμοποίηση για οροθετικά άτομα ώστε να διασφαλιστεί η ασφάλεια. Το νομικό τοπίο ανανεώθηκε σημαντικά με τον Νόμο 4958/2022, γνωστό ως «Μεταρρυθμίσεις στην Ιατρικώς Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή».

Βασικές Διατάξεις:

• Υποχρεωτικός έλεγχος: Σύμφωνα με τον Ν. 3305/2005, ο έλεγχος για HIV παραμένει υποχρεωτικός πριν την έναρξη οποιασδήποτε θεραπείας εξωσωματικής.
• Ειδική άδεια: Οι ασθενείς που διαγιγνώσκονται θετικοί απαιτούν γενικά άδεια από την Εθνική Αρχή Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής για να προχωρήσουν.
• Νέα ηλικιακά όρια (Μεταρρύθμιση 2022): Ο Νόμος 4958/2022 αύξησε το όριο ηλικίας για τις γυναίκες που υποβάλλονται σε εξωσωματική από τα 50 στα 54 έτη. (Σημείωση: Οι γυναίκες ηλικίας 50–54 ετών χρειάζονται ειδική άδεια από την Εθνική Αρχή).
• Ανωνυμία δοτών (Μεταρρύθμιση 2022): Ο νέος νόμος κατήργησε την αυστηρή ανωνυμία των δοτών. Οι δότες και οι λήπτες μπορούν πλέον να επιλέξουν μεταξύ ανώνυμης και επώνυμης δωρεάς, επιτρέποντας στα παιδιά να έχουν πρόσβαση στα στοιχεία του δότη μόλις ενηλικιωθούν.

Ιατρικές προϋποθέσεις (ΦΕΚ 170/Β/06-02-2008):
Για να εγκριθεί η θεραπεία, πρέπει να πληρούνται συγκεκριμένα ιατρικά κριτήρια:

• Ο ασθενής πρέπει να βρίσκεται σε αντιρετροϊκή θεραπεία (HAART) για τουλάχιστον ένα έτος.
• Υπάρχει σταθερή κατάσταση του/της ασθενούς
• Τα επίπεδα των Τ4 λεμφοκυττάρων πρέπει να είναι >300/mm³ και το ιικό φορτίο <50 αντίγραφα/ml.
• Να μην υπάρχουν συλλοιμώξεις (Ηπατίτιδα A, B, C, Σύφιλη) ή σοβαρές επιπλοκές.
• Να υπάρχει βεβαίωση του θεράποντος ιατρού ότι ο/η ασθενής παρακολουθείται τακτικά και συμμορφώνεται με την ενδεδειγμένη θεραπεία τουλάχιστον επί 1 έτος
• Δεν διαπιστώνονται ευκαιριακές λοιμώξεις ή σοβαρές επιπλοκές που σχετίζονται με την HIV λοίμωξη

Ενυπόγραφη συγκατάθεση: Τα ζευγάρια πρέπει να υπογράψουν έντυπο συγκατάθεσης αποδεχόμενα τους κινδύνους μετάδοσης και τις πιθανές επιπτώσεις των φαρμάκων στο έμβρυο.

Η πραγματικότητα στην Ελλάδα: Προσβασιμότητα vs Νομοθεσία

Ενώ το νομικό πλαίσιο είναι προοδευτικό, η πρακτική διαθεσιμότητα της θεραπείας παραμένει περιορισμένη για τους οροθετικούς ασθενείς.

1. Το Εμπόδιο της «Εξειδικευμένης Μονάδας»
   Η ελληνική νομοθεσία απαιτεί η εξωσωματική για οροθετικά άτομα να πραγματοποιείται σε «ειδικά εξοπλισμένο εργαστήριο» για την αποφυγή επιμόλυνσης.

• Περιορισμοί στον ιδιωτικό τομέα: Λόγω του υψηλού κόστους διατήρησης ξεχωριστών, ασφαλών εργαστηρίων, οι περισσότερες ιδιωτικές κλινικές εξωσωματικής στην Ελλάδα δε μπορούν να προσφέρουν θεραπείες σε οροθετικούς ασθενείς, ακόμη και αν νομικά επιτρέπεται.
• Η λύση του δημόσιου τομέα: Για την αντιμετώπιση αυτού του κενού, ο Νόμος 4958/2022 προέβλεψε ρητά τη δημιουργία ειδικής Μονάδας Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής στο Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο «Αττικόν» στην Αθήνα. Η μονάδα αυτή σχεδιάστηκε αποκλειστικά για την εξυπηρέτηση οροθετικών ατόμων, λειτουργώντας ως το βασικό κέντρο για ασθενείς που δεν μπορούν να βρουν φροντίδα στον ιδιωτικό τομέα.

Η συγκεκριμένη Ειδική Μονάδα βρίσκεται ακόμη υπό κατασκευή και δεν έχουμε ενημέρωση σχετικά με το πότε θα ξεκινήσει επίσημα την παροχή θεραπειών.

Ως εκ τούτου, προς το παρόν, οι οροθετικοί ασθενείς θα πρέπει να επικοινωνήσουν με την Εθνική Αρχή Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής ώστε να εγγραφούν στη λίστα και να αναμένουν τη σειρά τους.

2. Άνιση πρόσβαση

Επειδή η εξειδικευμένη δημόσια μονάδα βρίσκεται στην Αθήνα, οι ασθενείς που ζουν σε άλλες περιοχές ή στα νησιά ενδέχεται να αντιμετωπίσουν σημαντικά λειτουργικά εμπόδια και έξοδα μετακίνησης που δεν αντιμετωπίζουν άλλα ζευγάρια. Οι ασθενείς πρέπει να είναι προετοιμασμένοι να πλοηγηθούν σε ένα σύστημα δύο ταχυτήτων, στο οποίο το νομικό δικαίωμα στη θεραπεία υπάρχει, αλλά η παροχή της είναι εξαιρετικά περιορισμένη.

Εν ολίγοις, ενώ η Ελλάδα προσφέρει νομική οδό, δεν εγγυάται την καθολική πρόσβαση. Η «πραγματικότητα» είναι ότι τα οροθετικά ζευγάρια συχνά αντιμετωπίζουν πολύ μικρότερο εύρος επιλογών και υψηλότερα λογιστικά εμπόδια σε σχέση με τα υπόλοιπα ζευγάρια.